Woensdag om 17.15 op "Brink", het centrale plein in de Amsterdamse wijk tuindorp Watergraafsmeer, beter bekend als Betondorp. Het is mijn eerste bezoek aan Betondorp. Het lijkt een beetje een spookstad, omdat het zo stil is en weinig mensen op straat zijn. De meeste winkels rondom het plein zijn al dicht. De cafetaria is nog open, maar de verkoper zit slapend op zijn stoel achter de toonbank, met zijn rug tegen de etalage geleund. Een vrouw komt binnen en besteld patat, hij wordt wakker en maakt rustig patat klaar, dan slaapt hij weer. Marketing invloeden (marketing influences) zijn niet zichtbaar. Er is geen reclame in het straatbeeld. Ontwikkelingen en veranderingen van de laatste jaren lijken aan Betondorp vorbij te zijn gegaan. Alles is zo out-of-date dat het moeilijk te geloven is dat zich Betondorp midden in Amsterdam bevind.

De lichtheid (brightness) van de hele wijk die veroorzaakt wordt door de lichtgrijze kleur van het beton was vlak na de bouw 1923 (en na de renovatie 1987) waarschijnlijk nog veel indrukwekkender, nu is het iets donkerder, maar nog steeds verschilt dit straatbeeld qua kleur sterk van de bakstenen wijken elders in Amsterdam. Betondorp werd tussen 1923 en 1928 gebouwd als modelwijk (model) voor experimentele betonbouwsystemen. Wegens de stijgende baksteenprijzen en een tekort aan geschoolde bouwvakkers zou met deze nieuwe bouwwijzen in hoog tempo betaalbare sociale woningbouw ontstaan. Aan dit betonexperiment namen 10 betonbedrijven en negen architecten deel. Ieder bedrijf mocht zijn eigen betonsysteem, ieder architect zijn eigen visie op deze nieuwe bouwwijze uittesten. Er ontstonden verschillende betoncomplexen verspreid over de wijk, benoemd naar de bedrijven: Systeem-Winget (blokkenbouw), Systeem-Bron Occident (montagebouw), Systeem-Olbertz (blokkenbouw), Systeem-Kossel (gietbouw monoliet lichtbeton), Systeem- Hunkemoeller (montagebouw), Systeem-Isotherme (holle betonblokken), Systeem-Korrelbeton (gietbouw), Systeem Non-plus (gietbeton), Systeem-Dorlonco (Skeletbouw), Systeem-Bims Beton Bouw (combinatie montage-/ gietbouw, bimsbetonplatten). Zo is Betondorp een expositie van architectuurvisies uit de jaren '20 geworden.

In technisch opzicht is Betondorp geen onverdeeld succes gebleken. Vele van deze experimentele betonsystemen hadden te kampen met grote technische problemen, vooral door de vochtoverlast. Een woningcomplex moest wegens verregaand verval gesloopt worden, bij de overige verdween de oorspronkelijke vormgeving bij de taalrijke opknapbeurten steeds verder. In 1987 is de hele wijk met behulp van de oude tekeningen (drawings) hersteld. Ondanks deze grote renovatie zien de huizen nu al weer vervallen uit. Oorzaken voor het falen (failure causes) van het betonexperiment waren de onbekendheid met het nieuwe materiaal beton en de verwerking ervan.

De culturele scenario’s (cultural scenarios) in Betondorp laten een grenzeloze burgertruttigheid van de bewoners zien. De voortuinen zijn opgeleukt, met tuinkabouters, plasticbloempotten en minivijvers. De rijke decoraties in de tuintjes vormen samen met de sobere modernistische architectuurstijl van de huizen een zeer grappige compositie (composition).

Betondorp bestaat voor meer dan 99 % uit sociale huurwoningen (rented dwellings), verder zijn er functies (functions) en voorzieningen: verenigingsgebouw, bibliotheek, groenvoorzieningen en winkels. De collectieve voorzieningen hebben tot een hechte sociale structuur in de wijk geleid, de verhuisgeneigdheid is ondanks de technische problemen zeer klein. De woningen zijn niet groot, maar de groene gebieden met veel ruimte (spatial areas) maken de wijk een zeer gewaardeerde woonomgeving.

Key word list number 187